Wael Hallaq’ın İmkânsız Devlet’i Üzerine

Özet

Wael Hallaq’ın İmkânsız Devlet çalışması, Türkiye de akademik çevrelerde geniş bir yankı uyandırdı. Eserin Türkçe çevirisindeki “Modern Çağda İslam Devleti Niçin Mümkün Değildir” alt başlığı, eserin orijinal alt başlığı ile uyumlu olmasa da kitabın içeriği ile uyumludur. Çünkü Hallaq bütün çalışması boyunca bunun neden mümkün olmadığı üzerine argümanlar geliştirmektedir. Öncelikle Wael Hallaq’a modern devlet paradigmasının “İslami yönetim biçimi” (İslami düşünüş ve yaşayış demek daha doğru) ile uyumlu olmayan boyutlarını detaylı bir biçimde ortaya koyması açısından teşekkür etmek gerekir. Pek çok ülkede uygulanan pratiğin, pek çok Müslüman düşünürün zihninde olan “İslam devleti” düşüncesinin, modern ve ulus-devlet olgusunun farklı versiyonları olduğunu gözlemlemek maalesef zor değildir. Modern devletin konumlanma, meşruiyet, vatandaşlık, ulusal çıkar gibi üretim ve ilişki biçimleri kuşkusuz İslami düşünce biçiminden farklıdır. Bununla birlikte Hallaq’ın kitabında uzunca üzerinde durduğu modern devlet eleştirisi fazla bilinmedik ve yeni bir şey değildir. Modern devlet de üzerine oturduğu postula Batı’da da, Doğu’da da pek çok düşünür tarafından uzun zamandır eleştirilmektedir. Ben de bu bağlamda siyaset bilimi sözlüğümde örneğin Aydınlanma kavramını kapsamlı bir biçimde eleştirmiştim (Bülbül, 2020: 81). Diğer taraftan Hallaq, çalışmasında modern devletten daha çok ulus devlet eleştirisi yapmaktadır. Çoğu kez örtüşse de modern devlet ile ulus-devleti ve bunlara yönelik eleştirileri birbirinden ayırmak gerekir. Modern devlet her durumda ulus-devlet olmak durumunda değildir. Kıta Avrupa’sında daha çok ulus-devlet formu gelişmişken, Anglo Sakson dünyasındaki devletleri modern devlet olarak tanımlamakla birlikte ulus-devlet olarak tanımlamak zordur. Diğer taraftan küreselleşme süreçleri ile ulus-devlet biçimi belirli oranda aşılırken, bunu modern devlet formu için söyleyebilmek henüz zordur.